Νέα Μονή

            Η Νέα Μονή είναι το σπουδαιότερο βυζαντινό μνημείο της Χίου. Βρίσκεται στο Προβάτειον Όρος στην Κεντρική Χίο και απέχει περίπου 14 χιλιόμετρα από την πόλη. Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Παναγία και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου (στα εννιάμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου). Επιπλέον, προστατεύεται από την Unesco, ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, λόγω της εξαιρετικής ιστορικής και αρχιτεκτονικής σημασίας της.

            Η μονή χτίστηκε από το Βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Μονομάχο (1042-1054). Τα εγκαίνια έγιναν το 1049 και οι εργασίες αποπεράτωσής της ολοκληρώθηκαν το 1055, λίγο μετά το θάνατο του ιδρυτή της.

Κατά το διάστημα των 1000 σχεδόν χρόνων της ύπαρξής της, η Μονή δικιμάστηκε πολλές φορές από τις καταστροφές. Οι χειρότερες όλων συνέβησαν το 19^ο αιώνα. Πρώτα, πυρπολήθηκε και λεηλατήθηκε βίαια το 1822 από τους Τούρκους που το κατέλαβαν και κατέσφαξαν τους μοναχούς και τους Χιώτες που είχαν καταφύγει εκεί. Τελευταίο πλήγμα για τη Μονή ήταν ο σεισμός του 1881, που κατέστρεψε κτήρια του συγκροτήματος.

            Ο κυρίως ναός ανήκει στον οκταγωνικό αρχιτεκτονικό τύπο, το λεγόμενο «νησιώτικο». Η μορφή που εμφανίζει σήμερα διαφέρει πολύ από την αρχική του 11^ου αιώνα, λόγω των καταστροφών που υπέστη από τους Τούρκους και το σεισμό. Από το αρχικό συγκρότημα του 11^ου αιώνα διατηρούνται σήμερα το καθολικό, η κινστέρνα, ο πύργος, τμήμα της τράπεζας και ο ναός του Αγίου Λουκά στο κοιμητήριο της μονής εκτός του τείχους. Ο τρούλος έχει κατασκευαστεί εκ νέου.

             Tο καθολικό περιέχει ψηφιδωτά εξαιρετικής τέχνης με ορθομαρμάρωση. Ακόμη, τα δάπεδα του ναού ήταν μαρμαροθετημένα με το θέμα των πέντε άρτων και μεγάλο μέρος τους σώζεται σήμερα.  

             

Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής

             Η Νέα Μονή της Χίου αποτελεί έναν από τους τρεις μεσοβυζαντινούς ναούς το 11^ου αιώνα. Η ίδρυση και η διακόσμηση του καθολικού συνδέεται άμεσα με τον Κωνσταντίνο Θ΄ το Μονομάχο. Η ίδρυση της Μονής τοποθετείται σε εκείνη την εποχή και συνδέεται με την εύρεση της θαυματουργού εικόνας της Θεοτόκου χωρίς το βρέφος. Η Νέα Μονή αντιπροσωπεύει μια εποχή οικονομικής ακμής και ευημερίας και τα ψηφιδωτά αντανακλούν την τέχνη και τις αντιλήψεις της Βασιλεύουσας.

            Στην κεντρική αψίδα εικονίζεται η Θεοτόκος, την οποία παραστέκουν οι δύο Αρχάγγελοι, Μιχαήλ και Γαβριήλ. Οι δυο καλύτερα σωζόμενοι ευαγγελιστές, Μάρκος και Ιωάννης, ακολουθούν τους εικονογραφικούς τύπους της Μακεδονικής αναγέννησης. Επιπλέον, τα ψηφιδωτά έχουμε τη Βάπτιση, τη Σταύρωση, την Ανάσταση, την  Ανάληψη και την Πεντηκοστή.

            Για την απόδοση του προσώπου ο όρος της γραμμής είναι αρκετά περιορισμένος, ενώ ο χειρισμός του χρώματος μέσα από σταθερές τεχνικές αποκτά πρωταρχική σημασία, καθώς υπάρχει ποικιλομορφία χρωματικών τόνων. Στη Σταύρωση, απότομες αντιθέσεις ανάμεσα στις φωτεινές και σκιερές επιφάνειες δημιουργούν μια εικόνα αποσύνθεσης και φορτίζουν τη σκηνή με πάθος. Τα ενδύματα αποτελούνται από βαρύ, δύσκαμπτο ύφασμα με λιγοστές πτυχώσεις.

            Η τεχνοτροπία των ψηφιδωτών υποδηλώνει μια νέα κατεύθυνση της ζωγραφικής. Η γενική εντύπωση που θα δημιουργούσε ο ψηφιδωτός διάκοσμος, όταν σωζόταν ακέραιος, πρέπει να πλησίαζε τη ζωγραφική του Ψελλού των ψηφιδωτών του Αγίου Γεωργίου Μαγγάνων. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος της Νέας Μονής αντιπροσωπεύει την πιο υψηλή και ώριμη έκφραση της επίσημης, μνημειακής ζωγραφικής της Κωνσταντινούπολης την ίδια περίοδο.